Περισσότερα από ογδόντα άτομα  βρεθήκαμε, το τριήμερο από τις 28 έως τις 30 Ιουνίου, στην εκδήλωση μνήμης για τις εξόριστες γυναίκες (1948-1953), στο Παλαιό Τρίκερι. Σε μια από τις τρεις κορυφές του μαρτυρικού τριγώνου εξορίας των γυναικών στα εμφυλιακά και πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια: Χίος, Τρίκερι, Μακρόνησος. Την εκδήλωση συνδιοργάνωσαν η Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Βόλου (ΟΠΙΒΟ) και το Μουσείο Πολιτικών Εξόριστων Αη- Στράτη. Σ’ ένα τριήμερο μνήμης, γεμάτο συγκίνηση και ελπίδα. Άνθρωποι όλων των ηλικιών, από διάφορα μέρη της Ελλάδας, βρεθήκαμε μαζί, γνωριστήκαμε, ανταλλάξαμε ιδέες και προτάσεις∙ ακούσαμε προφορικές μαρτυρίες  εξόριστων γυναικών, περπατήσαμε στα  ίδια μονοπάτια, συνδέσαμε το παρελθόν με το παρόν, τη βία του τότε με τη βία του σήμερα. Κοινή διαπίστωση όλων, πως  οι ιστορίες  των εξόριστων γυναικών, συνεχίζουν να  εμπνέουν και να τροφοδοτούν το παρόν∙ ας ελπίσουμε και το μέλλον.  Και με τις σκέψεις αυτές,  υποσχεθήκαμε πως θα ξαναβρεθούμε και την επόμενη χρονιά, με κοινούς στόχους: τη διατήρηση και μεταβίβαση της μνήμης στις νεότερες γενιές∙ τη δημιουργία αλληλέγγυων κοινοτήτων ενδυνάμωσης της συλλογικής μνήμης, σε μια εποχή αναθεωρητισμού της ιστορίας, παραποίησης και μεθοδευμένης λήθης. Το τριήμερο ξεκίνησε την Παρασκευή το απόγευμα, με το καλωσόρισμα στην εκδήλωση μνήμης, των ντόπιων κατοίκων και των επισκεπτών, από την Άννα Πιάτου, εκ μέρους της ΟΠΙΒΟ και από τον Χάρη Σισμάνη, εκ μέρους του Μουσείου Πολιτικών Εξόριστων Άη Στράτη. Κατόπιν, έγινε προβολή του ντοκιμαντέρ «Η ζωή στους βράχους»  της αείμνηστης Αλίντας Δημητρίου. Μια καλή εισαγωγή για την ιστορία της εξορίας των  γυναικών σε Χίο, Τρίκερι και Μακρόνησο∙  για τις συνθήκες σύλληψης και κράτησης, τις συνθήκες διαβίωσης, τους βασανισμούς,  τους εξευτελισμούς και τους εκβιασμούς που δέχονταν για  να υπογράψουν δήλωση μετάνοιας.

Το Σάββατο πρωί πραγματοποιήθηκε ο περίπατος μνήμης — οργανωμένος από την ΟΠΙΒΟ — με  ιστορικά στοιχεία και προφορικές μαρτυρίες εξόριστων γυναικών, ανδρών και παιδιών που έζησαν, με τη μητέρα τους, στον τόπο της εξορίας. [Λόγω της μεγάλης συμμετοχής πραγματοποιήθηκαν δύο περίπατοι, με μισή ώρα διαφορά ο καθένας.] Ο περίπατος μνήμης ακολούθησε την ίδια διαδρομή των εξόριστων γυναικών, όταν τον Απρίλη του 1949 έφτασαν στο Τρίκερι, από το στρατόπεδο της Χίου: Ξεκίνησε από  το λιμάνι του Αϊ Γιάννη, η πρώτη στάση έγινε στο τέλος της ανηφόρας, προς το Μοναστήρι, του «Γολγοθά», όπως τον ονόμασαν οι γυναίκες. Στη συνέχεια, κατηφορίσαμε προς την περιοχή Αφέτκα, σ’ ένα από τα  στρατόπεδα των γυναικών –αυτό,  των «επικίνδυνων κομμουνιστριών». Η επόμενη στάση έγινε στο θεατράκι, που είχαν σκάψει και κτίσει οι άνδρες εξόριστοι και κατόπιν ακολουθώντας τον ανηφορικό χωματόδρομο, φτάσαμε στο Μοναστήρι, στον τόπο όπου βρίσκονταν όλες οι «αίθουσες ελέγχου» του στρατοπέδου και τα γραφεία της διοίκησης.

Η χαρτογράφηση και τα ηχητικά: Τρίκερι, περίπατος μνήμης 29/6/24 – ΟΠΙΒΟ    Δημιουργοί: Κορίνα Καμαλακίδου-ΟΠΙΒΟ, Νίκος Πλουμπίδης

Μετά τον περίπατο μνήμης, οι επισκέπτες και οι επισκέπτριες είχαν τη δυνατότητα να δουν την έκθεση φωτογραφικού και αρχειακού υλικού, σε χώρο της αυλής του Μοναστηριού. Η έκθεση πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους Μαγνησίας (ΓΑΚ Μαγνησίας) και το Μουσείο Πολιτικών Εξόριστων Αη Στράτη και ήταν ανοιχτή καθ’ όλη τη διάρκεια του τριημέρου.

Το Σάββατο το απόγευμα πραγματοποιήθηκαν ομιλίες από τους Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν (κοινωνική ανθρωπολόγο, ομότιμη καθηγήτρια Παν. Θεσσαλίας), Νόρα Ράλλη (δημοσιογράφο «Εφημερίδα των Συντακτών» και Αλέξανδρο Κιουπκιολή (πολιτικό επιστήμονα,  ΑΠΘ). Η Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν εξήγησε γιατί το εμφυλιακό κράτος της εθνικοφροσύνης θεώρησε ιδιαίτερα «επικίνδυνες» τις γυναίκες που χειραφετήθηκαν στον αντιστασιακό αγώνα ή που οι άνδρες και τα αδέλφια τους πολεμούσαν στις γραμμές του ΔΣΕ. Τόνισε δε ότι η «αναμόρφωση» που επιδίωκε το κράτος ακόμα και με τα σκληρότερα φυσικά και ψυχολογικά βασανιστήρια δεν πέτυχε το σκοπό της, καθώς αποδείχτηκε πιο ισχυρό το εναλλακτικό σχολείο που ίδρυσαν οι γυναίκες στους τόπους εξορίας και μέσα από το οποίο διαμορφώθηκε ένα νέο συλλογικό υποκείμενο, φορέα αλληλεγγύης, αντοχής και αντίστασης. Μπροστά στην ραγδαία άνοδο της ακροδεξιάς μια τέτοια συλλογικότητα είναι απαραίτητη προϋπόθεση σήμερα για να οργανώσουμε την αντίστασή μας, όμως παραμένει δυσεύρετη.

Η Νόρα Ράλλη ανέφερε μεταξύ άλλων «[… ] Μιλάμε για 5.000 γυναίκες, εξόριστες στο Τρίκερι. Σε ένα νησάκι που περπατιέται ολόκληρο σε τρεις ώρες. Κάποιες με τα παιδιά τους. Κάποιες πήγαιναν τα παιδιά τους να τις δουν, ντυμένα με τα καλά τους… Να δούνε μανάδες που δεν υπέγραψαν, γυναίκες βασανισμένες αλλά και εξαιρετικά δυνατές. Με μία δύναμη την οποία είναι απολύτως αδύνατον να κατανοήσουμε σήμερα.[…] Ναι, οι καιροί έχουν αλλάξει. Ναι, οι ιστορικές συνθήκες δεν είναι οι ίδιες. Όχι, δεν υπάρχουν εξόριστες γυναίκες πλέον στο Τρίκερι. Υπάρχουν όμως γυναίκες που κάποιοι προσπαθούν να τις μεταχειριστούν με τον ίδιο τρόπο: να τις υποβιβάσουν, να τις απανθρωποποιήσουν, να τις αναγκάσουν στο να «υπογράψουν», δηλαδή να τις ωθήσουν στο να γίνουν κάτι άλλο από αυτό που είναι ή στο να φανούν ως κάτι άλλο. […]Γιατί πάλευαν εκείνες οι γυναίκες τότε; Γιατί παλεύουν γυναίκες όπως η κ. Καρυστιανού σήμερα; Τι μέλλον μας ετοιμάζουν οι Μελόνι, Λεπέν, Φον ντερ Λάιεν και Λατινοπούλου του κόσμου τούτου; Ποιες γυναίκες είναι σε θέσεις εξουσίας σήμερα και ποιες θα ήθελαν κάποιοι Κατράνηδες να είναι ήδη εξορία;[…] «Με όλες τις καθημερινές ασχολίες να γίνονται οργανωμένα, οι γυναίκες προσπαθούσαν να διατηρήσουν έναν ρυθμό ζωής στο στρατόπεδο που να μοιάζει φυσιολογικός, έτσι ώστε να ξεπερνάνε τις χυδαιότητες των στρατιωτών, τα ψυχολογικά και σωματικά βασανιστήρια. Μέσα στα κελιά οι γυναίκες στήσανε ραφτάδικο, παπουτσάδικο, παπλωματάδικο, συχνά η εξόριστη μουσικός Έλλη Νικολαΐδη οργάνωνε μουσικές βραδιές, έκαναν ό,τι μπορούσαν για να κρατιούνται ζωντανές και δυνατές»… Και κάπως έτσι, με τα λόγια της Ουρανίας Στάβερη, εξόριστης του τότε, αφήνουμε την ιστορία εκεί όπου ανήκει: στην αλήθεια του τώρα μας.» Γυναίκες εξορίας: 5.000 γυναίκες βρέθηκαν εξόριστες στο Τρίκερι.

Τέλος, ο Αλέξανδρος Κιουπκιολής   εστίασε «στον αγώνα και την αντίσταση των εξόριστων γυναικών στην εξορία. Σε τόπους εκτοπισμού και εγκλεισμού όπως το Τρίκερι, όπου τις βασάνιζαν, τις υπέβαλλαν σε διαρκείς κακουχίες, προσπαθούσαν να τις εξευτελίσουν, αυτές επέμεναν να αντιστέκονται και με την εναντίωση αλλά και με δημιουργία. […..] Αυτές οι αντιστάσεις στην εξορία, κάτω από την κυριαρχία και την καταπίεση του εχθρού, τις κράτησαν όρθιες και τις δυνάμωναν να αντέχουν για καιρό σε συνθήκες που ελάχιστοι άνθρωποι σήμερα φαντάζονται ότι μπορούν να αντέξουν. Έβγαλαν αρκετές από αυτές νικήτριες ως το τέλος. Κράτησαν στη ζωή και ενίσχυσαν το συλλογικό υποκείμενο που ξαναζωντάνεψε τη δημοκρατική αριστερά αμέσως μετά τον εμφύλιο και την εξορία. [….] Στην εποχή της νεοφιλελεύθερης οπισθοδρόμησης, του εκφυλισμού της δημοκρατίας, της παγκόσμιας επανόδου των πιο μαύρων αντιδραστικών δυνάμεων, της απώλειας του ιστορικού ορίζοντα της προσδοκίας για έναν καλύτερο κόσμο, οι γυναίκες εξόριστες που αντιστέκονταν καθημερινά χαράσσουν με το παράδειγμά τους τον δρόμο των δικών μας καθημερινών αντιστάσεων. Που θα φέρουν τις ριζικές ανατροπές και θα μας ξαναβάλουν στην τροχιά των ιδανικών της ελευθερίας στη βάση της ισότητας, της δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης για το καλό όλων.»

Την Κυριακή πρωί πραγματοποιήθηκε βιωματικό σωματικό εργαστήριο, στην αυλή του Μοναστηριού, από την Πατρίτσια Λάζου (καλλιτέχνιδα, ερευνήτρια), με τον τίτλο: «Επισκέπτες στον τόπο της μνήμης. Σώματα στο χώρο. Μηχανισμοί αντίστασης και αντοχής στην εξορία». Το βιωματικό σωματικό εργαστήριο αποτέλεσε μια  πρακτική διερεύνηση  των επιπτώσεων  της συνεχόμενης μετακίνησης  και είχε σαν στόχο να τιμήσει και να αναδείξει την ανθεκτικότητα των εξόριστων γυναικών. Η ενασχόληση με τα σώματα των άλλων  και η διεύρυνση των ορίων  τους, ήταν τα στοιχεία που δημιούργησαν το περιεχόμενο των συναντήσεων μεταξύ των συμμετεχόντων του εργαστήριου. Με την συνθήκη «Θυμήσου κάτι που σε καταπιέζει σήμερα», από την  τεχνική του Θεάτρου του Καταπιεσμένου του Augousto Boal, οι ομάδες που συμμετείχαν πραγματεύτηκαν δυο  σενάρια καταπίεσης. Η καίρια στιγμή απόφασης μεταστροφής της βίαιης ροής των ιστοριών, έδωσε διαφυγή από αυτήν μέσω  της συσπείρωσης και της  αλληλεγγύης. Στο ένα από αυτά, η μεταστροφή οδήγησε την ομάδα  σε μια διαμαρτυρία για την Παλαιστίνη και το άνοιγμα της σημαίας μέσα στον χώρο όπου άλλοτε βασάνιζαν τις εξόριστες γυναίκες και έκαιγαν τα γράμματα που προορίζονταν για εκείνες. Το εργαστήριο αποτελούνταν από  τα  στάδια: άφιξη – συνάντηση – αναγνώριση – απόφαση – ένωση – ομάδα…  Αποτίμηση του τριημέρου – Μεταφέροντας μια πέτρα …

Ευχαριστούμε τον Γιάννη Κωνσταντινίδη που κάλυψε φωτογραφικά όλες τις ημέρες της εκδήλωσης, για τις φωτογραφίες που μας παραχώρησε και τον Γιάννη Κατσινάρη, για τις φωτογραφίες του δεύτερου περιπάτου μνήμης.

Γυναίκες εξορίας

5.000 γυναίκες βρέθηκαν εξόριστες στο Τρίκερι.