Στην εποχή μας, μια εποχή σημαντικών κοινωνικών αναδιαρθρώσεων, ανακατατάξεων και αναταράξεων, οι μαθητές μας θα βρεθούν αντιμέτωποι με μεγάλες κοινωνικές αλλαγές. Για αυτό είναι απαραίτητο από τη μια να αναπτύξουν τη φαντασία τους, ώστε να μπορέσουν να συλλάβουν το μέγεθός τους, και από την άλλη να οργανώσουν τη σκέψη τους και τη δράση τους, να αναπτύξουν τις οργανωτικές τους ικανότητες, ώστε να μπορούν να τις αντιμετωπίσουν. Η φαντασία και η οργάνωση δεν είναι έννοιες ασύμβατες. Ένα πρόγραμμα προφορικής ιστορίας βοηθάει και στα δυο: για να το ολοκληρώσουν θα πρέπει να το οραματιστούν και για να το παρουσιάσουν θα πρέπει να μάθουν να οργανώνουν και να ταξινομούν το υλικό τους.
Κάποιοι πιστεύουν ότι αυτού του είδους τα προγράμματα εργασίας έχουν μεγαλύτερη επιτυχία σε σχολεία της «ελίτ», στα οποία οι μαθητές είναι συνηθισμένοι να δημιουργούν και να παράγουν «ωραία» έργα. Με την ένταξη της προφορικής ιστορίας σε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα συμβαίνει το αντίθετο: οι μαθητές που συνήθως τους λέμε «αδιάφορους» είναι αυτοί που δείχνουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Ίσως, κάποιες φορές, το ενδιαφέρον μπορεί να ξεκινά γιατί τους αρέσει η ιδέα να κάνουν βιντεοσκόπηση, αλλά πάντα σχεδόν καταλήγει να ακούν με ενδιαφέρον τις ιστορίες που τους αφηγούνται οι γεροντότεροι. Η διαδικασία αυτή μπορεί να αναπτύξει την ερευνητική τους ικανότητα, να διευρύνει τους κοινωνικούς τους ορίζοντες και να τους μάθει να συνεργάζονται. Άλλωστε η «αδιαφορία» αφορά το υπάρχον σχολικό πρόγραμμα σπουδών, το οποίο δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες τους.
Προτείνουμε μια διδασκαλία ‘αλλιώς’, ώστε οι μαθητές να οδηγηθούν σε μια πορεία ανακάλυψης της γνώσης και να αποφύγουν τη στείρα απομνημόνευση, να είναι σε θέση να συνδέσουν το επιμέρους με το γενικό και να ανταποκριθούν σε μια καθημερινότητα γεμάτη έντονες κοινωνικοοικονομικές, πολιτισμικές, πολιτικές ή φυλετικές αντιθέσεις. Προτείνουμε μια διδασκαλία «αλλιώς» που θα υποστηρίζει διερευνητικές και ανακαλυπτικές μαθησιακές διαδικασίες, τη διαμόρφωση κριτικής σκέψης και πράξης, που θα βοηθά στον εμπλουτισμό του σχολικού προγράμματος, με έμφαση στην υλοποίηση μιας διδακτικής διαδικασίας η οποία ευνοεί την ανάπτυξη μαθησιακών και γνωστικών δεξιοτήτων.
Παρόλο που ο όρος «προφορική ιστορία» παραπέμπει στο μάθημα της Ιστορίας, η μεθοδολογία της, ως πειθαρχία, μπορεί να χρησιμοποιηθεί με επιτυχία στη διδασκαλία και άλλων μαθημάτων της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης: τη γλώσσα, τα μαθηματικά, τα θρησκευτικά, τις κοινωνικές επιστήμες, τη γεωγραφία αλλά και στα σχολικά προγράμματα (πολιτιστικά προγράμματα, περιβαλλοντική εκπαίδευση/εκπαίδευση για την αειφορία κλπ), με μορφές που ποικίλλουν σε κάθε στάδιο της κοινωνικής και διανοητικής ανάπτυξης των μαθητών.
Η τέχνη, όλα τα είδη της τέχνης, μπορούν να συνεισφέρουν σε αυτήν την κατεύθυνση. Μια φωτογραφία, για παράδειγμα, από μια παλιότερη σχολική εκδρομή ή μια ποδοσφαιρική ομάδα ή μια αποφοίτηση που οι μαθητές θα πάνε -τώρα- να βρουν, όσους μπορέσουν, από αυτούς που απεικονίζονταν -τότε- και θα συγκεντρώσουν τις προφορικές μαρτυρίες τους, έχει τη δυνατότητα να τους μυήσει σε αυτό που λέμε «ιστορικό γίγνεσθαι»: την εξελικτική πορεία του ανθρώπου. Στο μάθημα των θρησκευτικών η προφορική ιστορία˙ μπορεί να χρησιμοποιηθεί, για να ‘δουν’ τις εκκλησίες ή τους πιστούς όλων των αποχρώσεων. Αυτό είναι περισσότερο εφικτό στις μεγάλες πόλεις. Και τελευταίο αλλά και πιο σημαντικό, η συλλογή προφορικών μαρτυριών προσφέρει πάρα πολλά στη γλωσσική ανάπτυξη, τόσο κατά τη διάρκεια της συνέντευξης όσο και κατά την επεξεργασία της, καθώς και στην παρουσίαση της δουλειάς των μαθητών.
Ιδέες που έχουν υλοποιηθεί και προτάσεις
Ακόμα όμως και στην Ιστορία, δεν είναι αναγκαίο να περιοριστούμε στη συλλογή προφορικών μαρτυριών για τη δεκαετία του 1940 (παράδειγμα) ή τη Χούντα (1967-1974) (παράδειγμα), αλλά μπορούμε να εξερευνήσουμε τη σχέση των μνημείων (αρχαία, ρωμαϊκά, ελληνιστικά, βυζαντινά) με το σήμερα˙ με τους μαθητές μας και τους κατοίκους της περιοχής. Ενδεικτικά, μπορείτε να δείτε τη δουλειά της ΟΠΙ-ΕΠΤΑ για το Επταπύργιο (Γεντί Κουλέ) στη Θεσσαλονίκη˙ ίσως πάρετε κάποιες ιδέες. Η περιβαλλοντική εκπαίδευση μας προσφέρει επίσης πολλά παραδείγματα χρήσης της προφορικής μαρτυρίας. Από τις ανακοινώσεις του Μαθητικού Συνεδρίου δείτε εδώ. Στις κοινωνικές επιστήμες δεσπόζει το θέμα της μετανάστευσης στις αρχές αλλά και στο τέλος του 20ου αι. (παράδειγμα). Αξίζει όμως να δείτε και την ιστορία του Μεβλίτ που έφτιαξαν οι μαθητές του Δημοτικού Σχολείου Φλώρινας. Στο μάθημα της Γεωγραφίας οι μικροί μαθητές μπορούν να μάθουν να φτιάχνουν χάρτες και πάνω να βάλουν εικόνες και μαρτυρίες. Το βίντεο με το σεμινάριο για το πως φτιάχνουμε έναν χάρτη σίγουρα μπορεί να βοηθήσει. Οι μαθητές μας είναι εξοικειωμένοι, ίσως περισσότερο από εμάς, με τις νέες τεχνολογίες. Σε αρκετούς θα άρεσε να τολμήσουν.»