Β΄ Διεθνές Συνέδριο Προφορικής Ιστορία, 6-9 Μαρτίου 2014

Ανακοίνωση Ομάδας Κρίση, ΟΠΙΚ

Ζώντας την κρίση και συλλέγοντας προφορικές μαρτυρίες γι αυτήν

Η δημιουργία της Ομάδας Κρίση

Όλοι όσοι είμαστε μέλη της ομάδας Κρίση θελήσαμε να συμμετέχουμε στην Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Κυψέλης, δηλαδή στην ΟΠΙΚ, λιγότερο ή περισσότερο συνειδητά, κυρίως γιατί θέλαμε να ενταχθούμε σε μία συλλογικότητα. Η ομάδα Κρίση της Ο.Π.Ι.Κ. δημιουργήθηκε το Νοέμβριο του 2012, αμέσως μετά τη λήξη του σεμιναρίου που έγινε για την επιμόρφωση των μελών της ΟΠΙΚ στη μεθοδολογία της προφορικής ιστορίας. Τα μέλη της ομάδας αρχικά ήταν οκτώ.

Τα τελευταία χρόνια, λόγω της κρίσης, έχουμε υποστεί ως κοινωνία πολλά και πολλαπλά βάρη, τα οποία όλοι, προσπαθούμε, συνειδητά ή ασυνείδητα, με διαφορετικούς όμως τρόπους, να τα επεξεργαστούμε και να τα αντιμετωπίσουμε. Είναι σίγουρο πάντως ότι όλοι μάθαμε να διαχειριζόμαστε διαφορετικά την καθημερινότητά μας για να μπορέσουμε να ανταπεξέλθουμε σε αυτή.

• Οι ιστορίες μας σχετικά με την κρίση έχουν γίνει δικό μας κομμάτι, τόσο πολύ ώστε και εμείς οι ίδιοι δεν μπορούμε να τις συνειδητοποιήσουμε.
• Η ζωή των ανθρώπων είναι, έτσι και αλλιώς, πολύπλοκη. Την περίοδο της κρίσης η ζωή μας έγινε ακόμα πολυπλοκότερη.
• Οι προφορικές μαρτυρίες δίνουν μία άλλη οπτική στην ιστορία. Η λήψη προφορικών μαρτυριών είναι μια διαδικασία μαγικής μοιρασιάς και συνεύρεσης.

Πιθανώς όλα τα παραπάνω να ήταν οι αιτίες, ή απλώς το έναυσμα για να συμμετάσχουμε στην ομάδα Κρίση της ΟΠΙΚ.

Όλοι μας όμως ενταχθήκαμε σε αυτήν την ομάδα γιατί θέλαμε να μοιραστούμε και να συζητήσουμε αυτά που βιώνουμε από την κρίση, ενώ ταυτόχρονα επιθυμούσαμε να καταγράψουμε την ιστορία σχετικά με αυτήν, κυρίως για να μπορέσουμε να την κατανοήσουμε καλύτερα, να καταλάβουμε το γιατί και το πώς ξεκίνησε και να βρούμε και άλλους, νέους ή διαφορετικούς τρόπους αντιμετώπισής της.

Ταυτόχρονα, η συλλογή προφορικών μαρτυριών ήταν το μέσο να γνωρίσουμε περισσότερο την Κυψέλη και όσα συμβαίνουν εντός των ορίων της.

Η δημιουργία του Οδηγού συνέντευξης

Αρχίσαμε τις συναντήσεις μας άμεσα, εντός του Δεκεμβρίου 2012, καθώς γνωρίζαμε ότι δεν υπήρχε κάποιος οδηγός συνέντευξης και ότι θα έπρεπε να τον δημιουργήσουμε εμείς από την αρχή.

Στην πρώτη μας συνάντηση πραγματοποιήσαμε μία πρώτη γνωριμία μεταξύ μας και θέσαμε τους προβληματισμούς σχετικά με την κρίση και τους άξονες που πρέπει να καλύψει ο οδηγός της συνέντευξης. Μετά από μερικές συναντήσεις και αρκετή κατ’ οίκον εργασία καταλήξαμε στον πρώτο οδηγό συνέντευξης. Τότε ήταν που αποφασίσαμε, ως ομάδα, ότι χρειάζεται να πάρουμε μία δοκιμαστική συνέντευξη για να δούμε στην πράξη πως λειτουργούσε ο οδηγός μας.

Άμεσα αποφασίσαμε ότι ο οδηγός συνέντευξης χρειαζόταν περαιτέρω διαμόρφωση. Πραγματοποιήθηκε ακόμα μία συνάντηση και καταλήξαμε στον οδηγό συνέντευξης που χρησιμοποιούμε το τελευταίο χρόνο.

Ο τρόπος λειτουργίας της Ομάδας: οι συναντήσεις και οι συνεντεύξεις

Αρχίσαμε να πραγματοποιούμε συνεντεύξεις και ταυτόχρονα να συναντιόμαστε και να συζητάμε τα προβλήματα που αντιμετωπίζαμε. Σε όλες τις συναντήσεις μας συζητούσαμε για την κρίση και πως τη βιώνει ο καθένας μας. Εκεί ήταν που ανακαλύψαμε ότι η εικόνα που είχαμε σχηματίσει αρχικά για την κρίση είχε αλλάξει με την πάροδο του χρόνου.

Όλες αυτές οι συναντήσεις και συζητήσεις μας έχουν ενώσει, έχουμε γίνει πλέον όχι απλά μέλη μίας συλλογικότητας, αλλά φίλοι, οι οποίοι αντιμετωπίζουμε μαζί τα προβλήματα της ομάδας μας αλλά και της καθημερινότητάς μας.

Όλες οι συνεντεύξεις πραγματοποιηθήκαν στο χώρο που επέλεξαν οι ίδιοι οι πληροφορητές. Οι πληροφορήτριες και οι πληροφορητές, κάθε κοινωνικής προέλευσης και μορφωτικού επιπέδου, εντοπίστηκαν στο περιβάλλον της γειτονιάς και μέσα από ένα δίκτυο προσωπικών γνωριμιών. Όλοι δέχτηκαν να βιντεοσκοπηθούν, κάτι το οποίο θεωρούμε ότι είναι πλεονέκτημα για μία προφορική μαρτυρία, καθώς σε αυτήν αποτυπώνονται οι εκφράσεις, οι κινήσεις και η συγκίνηση του προσώπου που αφηγείται. Οι πληροφορητές μας υπέγραψαν παραχωρητήριο αξιοποίησης και προβολής του υλικού για εκπαιδευτικούς, και εν γένει μη κερδοσκοπικούς, λόγους.

Στα πλαίσια μιας προσπάθειας να συμπεριλάβουμε ικανές διαφορετικές περιπτώσεις στο δείγμα μας αλλά και με βάση τα ενδιαφέροντα και τις προτιμήσεις του κάθε μέλους της ομάδας, στόχος μας ήταν να πάρουμε συνεντεύξεις από επαγγελματίες της Κυψέλης, συνταξιούχους, νέους, γονείς, μέλη συλλογικοτήτων. Σκεφθήκαμε ακόμη και το ενδεχόμενο να πάρουμε συνεντεύξεις από μέλη του ακροδεξιού χώρου, καθώς και αστέγους, αν και τελικά αυτές οι συνεντεύξεις δεν πραγματοποιήθηκαν μέχρι σήμερα.

Όλες οι συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν εντός του 2013. Μία πραγματοποιήθηκε τον Ιανουάριο του 2013, τέσσερις την Άνοιξη, μία τον Ιούλιο και μία τον Σεπτέμβριο, λίγο μετά τα γεγονότα με τη Χρυσή Αυγή.  Προσπαθήσαμε να επικοινωνήσουμε με την κατάληψη της Λέλας Καραγιάννη δύο φορές, αλλά δεν μας απάντησαν, ούτε θετικά ούτε όμως και αρνητικά, για την παραχώρηση μίας συνέντευξης.

Οι πληροφορητές μας αποτελούν ενδεικτικό δείγμα του πληθυσμού της Κυψέλης και η πλειονότητά τους είναι ή υπήρξαν κάτοικοι της περιοχής. Καλύπτουν όλο το εύρος ηλικιών, από είκοσι μέχρι και ενενήντα ετών. Ορισμένοι είναι συνταξιούχοι, άλλοι είναι εργαζόμενοι, ενώ μία είναι φοιτήτρια, χωρίς σταθερή απασχόληση.

Ορισμένοι από τους πληροφορητές μας απασχολούνται εθελοντικά σε διάφορες συλλογικότητες, όπως είναι το Κοινωνικό Ιατρείο, το Στέκι Μεταναστών και το Μυρμήγκι, το κοινωνικό δίκτυο αλληλεγγύης της Κυψέλης. Οι άντρες έχουν έντονο πολιτικό λόγο, ενώ οι μισοί από τους πληροφορητές μας είναι οργανωμένοι σε πολιτικά κόμματα. Συνολικά οι συνεντεύξεις που πραγματοποιήθηκαν είχαν διάρκεια άνω των δεκαπέντε ωρών.

Η ετοιμασία για την παρουσίαση της δουλειάς μας

Τα μέλη της ομάδας Κρίση συζητήσαμε την πιθανότητα να παρουσιάσουμε τη δουλειά μας στο Β΄ Συνέδριο Προφορικής Ιστορίας και αποφασίσαμε ότι ήταν μία καλή ευκαιρία να δώσουμε στο κοινό, ένα κομμάτι από την προσπάθειά μας.

Από εκείνη την στιγμή, κάθε μέλος της ομάδας άκουσε επανειλημμένα τις συνεντεύξεις του και επέλεξε διάφορα αποσπάσματα, τα οποία εκφράζανε καλύτερα τους αφηγητές μας και αφορούσαν άμεσα τον οδηγό της συνέντευξης. Τα κομμάτια αυτά ενσωματώθηκαν σε ένα ενιαίο κείμενο, το οποίο προσέγγιζε την μιάμιση ώρα. Ταυτόχρονα όλα τα μέλη είδαν ξανά και ξανά τις συνεντεύξεις των υπολοίπων, έτσι ώστε να έχει το κάθε μέλος μία ολοκληρωμένη εικόνα.

Συγκεντρωθήκαμε αρκετές φορές ως ομάδα, μιλήσαμε για το πώς βιώνει στο τώρα ο καθένας μας την κρίση και συζητήσαμε επί των αποσπασμάτων και των θεματικών μας και καταλήξαμε να σας δείξουμε ορισμένα αντιπροσωπευτικά αποσπάσματα και να αναφέρουμε τα συμπεράσματά μας.

Η Κρίση

Στην αρχή των συνεντεύξεων θέσαμε το ερώτημα σχετικά με την αρχή της κρίσης, πότε και πως την αντιλήφθηκαν οι άνθρωποι που μας έδωσαν τις συνεντεύξεις. Ο διαφορετικός χρόνος κατά τον οποίο πάρθηκαν οι συνεντεύξεις μέσα στο 2013 έχει σχέση με την διαφορετική χρονολογική αντίληψη της κρίσης και αλλά και με το τι επιλέγουν να μας πουν.

Η κρίση αλλάζει το πλαίσιο αναφοράς των ανθρώπων και το βάρος που έχουν τα γεγονότα στην καθημερινότητά τους. Η πύκνωση του χρόνου μας αναγκάζει να βλέπουμε αλλιώς τα γεγονότα. Επειδή αλλάζει πολύ γρήγορα η ζωή και η κατάσταση την οποία βιώνουμε, σκεφτόμαστε ακόμα και για το κοντινό παρελθόν με όρους αναστοχασμού. Ξαναμιλώντας με έναν από τους συνεντευξιαζόμενους μετά από έναν περίπου χρόνο, ζητά να μας ξαναδώσει συνέντευξη, γιατί θα έλεγε διαφορετικά πράγματα. Ο ίδιος λέει ότι όσο βαραίνει η κρίση τόσο τον πλήττει περισσότερο και πιστεύουμε ότι όλοι όσοι έδωσαν συνεντεύξεις θα έδιναν διαφορετικές μαρτυρίες σήμερα.

Τι είναι η κρίση;

Όσον αφορά τον ορισμό της κρίσης οι απαντήσεις διαφέρουν. Από μια μακροσκελή σιωπή που καταλήγει στο ότι η κρίση είναι «μια βίαιη ανατροπή της κατάστασης που προϋπήρχε» στο ότι η κρίση είναι «το αποτέλεσμα μιας περιόδου πλάνης και αφασίας». Κοινός παρονομαστής είναι, όμως, η καθολικότητα της κρίσης που φαίνεται και από τα αποσπάσματα των δύο γυναικών που συμφωνούν πως η κρίση είναι «γενική» και στην «καρδιά του καπιταλισμού».

Πότε ξεκίνησε;

Στο «πότε» της κρίσης τα αποσπάσματα χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες. Σε αυτά που οι συνεντευξιαζόμενοι λένε πότε αντιλήφθηκαν την κρίση σαν γεγονός, με έναν πιο εξωτερικό τρόπο, και σε αυτά που μιλάνε για το πότε βίωσαν μια συνθήκη κρίσης προσωπικά. Υπήρξε και μια θεωρητική προσέγγιση που οριοθετεί την αρχή της κρίσης με την χρεοκοπία της Λήμαν Μπράδερς.  Έτσι, ένας πληροφορητής αναφέρει ότι έμαθε για την κρίση «από την τηλεόραση», ενώ ο ίδιος μένει στα Εξάρχεια και συχνάζει στη γύρω περιοχή και ένας άλλος ότι το έμαθε «από φίλους» του που αντιμετώπιζαν πρόβλημα με τις δουλειές τους. Διαφορετικά βέβαια είναι τα πράγματα για τον πληροφορητή του οποίου περικόπηκε δραστικά ο μισθός καθώς και για την ηλικιωμένη κυρία η οποία δεν έβαζε «ποτέ λεφτά στην άκρη» αν και ήταν πάντα εύπορη και αντιλήφθηκε την κρίση εντελώς «ξαφνικά».

Θα σου πω ότι ξαφνικά, ξαφνικά, βρίσκομαι να μη μπορώ να πληρώσω κανένα λογαριασμό. […] το χειρότερο από όλα ήταν η φετινή χρονιά γιατί έπαψε να μου δίνει και νοίκι ο νοικάρης μου στην Κυψέλη

Συνέντευξη της  Έ.Π., 8 Ιουλίου 2013

Ποιος φταίει για την κρίση;

Ποιος φταίει όμως για την κρίση; «εμείς», «οι πελατειακές σχέσεις», «ο γείτονας» λένε κάποιοι από τους πληροφορητές μας προσπαθώντας, με αυτόν τον τρόπο, να υπονοήσουν ότι έχει σημασία η θέση του καθενός ξεχωριστά μέσα σε ένα σύστημα.

Στην προσπάθεια πιο συνολικής περιγραφής αυτού του συστήματος που ευθύνεται για την κρίση οι μαρτυρίες μιλάνε για την «παγκόσμια φούσκα», «κομματάκι» της οποίας αποτελούμε και εμείς σαν χώρα και σαν κοινωνία,  για «ένα σύστημα πολιτικών που κατάφερε να φέρει τη χώρα σ’ αυτό το χάλι», για έναν «πολιτισμό» ο οποίος έχει «το κέρδος» «ίσως ως την μοναδική αξία» . Από τους φταίχτες δεν λείπουν «οι πολιτικοί» αλλά και  «η αριστερά» που δεν κατάφερε να σταθεί ως αντίπαλο δέος. Μια από τις μαρτυρίες εκφράζει την αντίληψη ότι για την κρίση φταίει πως «κανένας από τους ανθρώπους που μας διοικούνε δεν σκέφτηκε το μέλλον», είναι η ίδια ηλικιωμένη κυρία που είδαμε να λέει πως «ξαφνικά» βρέθηκε «να μην μπορεί να πληρώσει κανέναν από τους λογαριασμούς της». Έτσι, φτάνουμε στο να σκεφτούμε πως δεν είναι μόνο αυτοί που διοικούν που στάθηκαν ανήμποροι να βρουν τις κατάλληλες στρατηγικές για μια πιο μακροπρόθεσμη ευημερία αλλά και τα ίδια τα άτομα.

Τελικά, δεν υπήρξε ξεκάθαρη απάντηση για το ποιος φταίει για την κρίση. Έχουμε, όμως, ενδείξεις που μας οδηγούν στο συμπέρασμα, μαζί με την δική μας εμπειρία, ότι είναι ένας συνδυασμός αδυναμιών του συστήματος αλλά και αδυναμίας των ανθρώπων να βρουν τον σωστό τρόπο να αλληλεπιδράσουν με αυτό, να συνειδητοποιήσουν την θέση τους μέσα σ’ αυτό, να το ελέγξουν ή να το αλλάξουν που έχει συμβάλλει στη σημερινή κατάσταση. Έχει να κάνει με τις «βεβαιότητες» της ανάπτυξης και της ευημερίας με τις οποίες έχει συνδεθεί το καπιταλιστικό σύστημα και τώρα με την κρίση του καταρρέουν. Βάσει αυτών, οι άνθρωποι που είχαν γαλουχηθεί με το «εγώ» και το «τώρα» πρέπει να βρουν ένα άλλον τρόπο να πορευτούν για να ανταπεξέλθουν στην καθημερινότητα αλλά και ένα διαφορετικό αφήγημα στο οποίο θα ενταχθούν.

Ποιοι είναι οι περισσότερο ‘πληγέντες’ από την κρίση;

Με τις κοινωνικές ομάδες ασχολούμαστε στα αποσπάσματα που αναφέρονται στους πληγέντες από την κρίση. «Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις» λέει μια από τις πληροφορήτριές μας ότι ήταν οι πρώτες που επλήγησαν. Συζητώντας μεταξύ μας καταλήξαμε ότι δεν είναι μόνο οι επιχειρήσεις αλλά γενικότερα αυτό που λέμε «μικρομεσαίοι», συμπεριλαμβανομένων των ελεύθερων επαγγελματιών, αυτό που θα περιγράφαμε ως μικροαστικό στρώμα. Είναι αλήθεια πως όλοι μέσα στην ομάδα έχουμε κάποια εμπειρία από κάποια «πληγή» που μας έφερε η κρίση. Ο Πέτρος, συγκεκριμένα, δυσκολεύεται να πληρώσει τις εισφορές του στο ΤΕΒΕ/ΟΑΕΕ. «Οι νέοι που δεν έχουν πια όραμα» λέει ένας άλλος πληροφορητής μας ότι είναι αυτοί που έχουν πληγεί περισσότερο ενώ η νεότερη πληροφορήτριά μας μιλάει για το θέμα της ανεργίας.

Το κομμάτι που βρέθηκε άνεργο και είναι σε μια ηλικία που αντικειμενικά δεν μπορεί να ξαναμπεί στην παραγωγή. Είναι πολύ δύσκολο να τους προσλάβουνε, οπότε δημιουργείται από τη μία μια τεράστια στρατιά ανέργων μεσηλίκων που τείνουν στην εξαθλίωση, απ’ την άλλη μια τεράστια στρατιά ανέργων νεολαίας που θα έκανε τα πάντα για να δουλέψει ακόμα και με ένα ευρώ την ώρα, ας πούμε, μόνο και μόνο για έχει την ψευδαίσθηση της δουλειάς.

Συνέντευξη της Χ.Ν., 30 Σεπτέμβρη 2013

Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον ότι ενώ είναι νέα, όταν μιλάει για την ανεργία αναφέρεται στο ζήτημα της ανεργίας των μεσηλίκων. Η ίδια είναι άνεργη αλλά και οι περισσότεροι άνθρωποι της ηλικίας των είκοσι-και-κάτι χρόνων δεν έχουν εμπειρίες και παραστάσεις από μια μόνιμη απασχόληση. Η έννοια του μόνιμα εργαζόμενου ανήκει ακόμα στους γονείς και τους ανθρώπους της προηγούμενης γενιάς. Είναι χαρακτηριστικό το κομμάτι του αποσπάσματος που μιλάει για «μια τεράστια στρατιά ανέργων νεολαίας που θα έκανε τα πάντα για να δουλέψει, ακόμα και με ένα ευρώ την ώρα, μόνο και μόνο για έχει την ψευδαίσθηση της δουλειάς». Κανείς δεν θέλει να χαρακτηρίζεται ως άνεργος, πόσο μάλλον ένας νέος άνθρωπος. Αυτή η ιδιότητα πρέπει να έχει έναν χαρακτήρα παροδικό αλλιώς είναι καταστροφική για την αυτοπεποίθηση του ατόμου.

Τέλος, για να επιστρέψουμε στους περισσότερο πληγέντες από την κρίση θα χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του πληροφορητή που λέει ότι περισσότερο πλήγηκαν «οι φτωχοί» και συμπληρώνει: «έγινε εξίσωση των πάντων», «σαν όλοι να ήμαστε στην Κυψέλη ίδιοι». Ενώ είναι αλήθεια πως υπάρχει μια έντονη τάση εξίσωσης προς τα κάτω και δεν μπορούμε να αρνηθούμε την φτώχεια ως αποτέλεσμα της κρίσης, αυτοί που ήταν σε κατάσταση φτώχειας -πριν την κρίση- βρίσκονται σήμερα σε πιο άθλια κατάσταση.

Αξίζει να επισημάνουμε ότι οι πιο φτωχοί από όλους είναι αυτοί που βρίσκονται εκτός των κοινωνικών δομών, όπως είναι η οικογένεια. Οι πραγματικά φτωχοί και συνακόλουθα αυτοί που επλήγησαν περισσότερο από την κρίση είναι οι μετανάστες. Έχουν λιγότερα δικαιώματα και πολλοί δεν γνωρίζουν καν ποια είναι τα δικαιώματά τους στη χώρα μας και πέφτουν έτσι ευκολότερα θύματα εκμετάλλευσης και κακομεταχείρισης, όπως η μετανάστρια από τη Νιγηρία.

Δυσκολεύτηκα λίγο λόγω της κρίσης…. Πολύ! πέρασα δύσκολα! Βρέθηκα χωρίς σπίτι λόγω που δεν μπορούσα να πληρώνω […]. Χωρίς να με ειδοποιήσει ο ιδιοκτήτης με πέταξε […]. Βρήκα τα πράγματά μου έξω! Αυτό ήτανε πέρσι το καλοκαίρι. […] και σε αυτό νομίζω ότι με βοήθησε το Μυρμήγκι και κάποιες άλλες οργανώσεις που πήγα.

Συνέντευξη της Τ.Κ., 15 Νοεμβρίου 2013

Οι πληγές: στο σώμα και την ψυχή των ανθρώπων

Άραγε ποίες αλλαγές, τι είδους αλλαγές επέφερε η κρίση στη ζωή μου, στη ζωή σου, στη ζωή μας; Δηλαδή τι έχει συμβεί αλλά και τι συμβαίνει με το καθημερινό βίωμα σε σχέση με τις βασικές ανάγκες του ανθρώπου, την εργασία, την υγεία, τις φροντίδες, την παιδεία, τη διασκέδαση, τις σχέσεις, τα συναισθήματα;

Στη διάρκεια περιόδων κρίσης αλλάζει το πλαίσιο αναφοράς των ανθρώπων καθώς αλλάζει η καθημερινότητα τους. Ποίες στρατηγικές επιβίωσης ενστερνίζονται οι άνθρωποι;

Η κρίση επέφερε σαρωτικές αλλαγές στον τομέα της εργασίας. Από τις συνεντεύξεις προκύπτει ότι το θέμα της ανεργίας «πονάει  πάρα πολύ» τους ανθρώπους, είτε είναι εργαζόμενοι είτε  άνεργοι, είτε είναι νέοι είτε μεσήλικες.  Όπως χαρακτηριστικά μας ανέφεραν:   « …τώρα δεν υπάρχει δουλειά, δεν είναι κάτω από ποιες συνθήκες δουλεύεις ή αν θα σε απολύανε, δεν υπάρχει δουλειά!».  Πολλές μικρές επιχειρήσεις κλείνουν και σε αυτές που κατάφεραν  να επιβιώσουν, οι εργοδότες  δεν αντικαθιστούν αυτούς που φεύγουν «με αποτέλεσμα να πέφτει μεγαλύτερο βάρος εργασίας»  στους εναπομείναντες  εργαζόμενους.

Η εντατικοποίηση της εργασίας είναι πρόδηλη, τα εργασιακά δικαιώματα καταπατώνται: το Υπουργείο Παιδείας, όπως μας είπε ο Πέτρος, σταμάτησε να ασφαλίζει τους ωρομίσθιους καθηγητές των ΙΕΚ. Οι εργασιακές σχέσεις βρίσκονται σε πλήρη απορρύθμιση. Πολλοί νέοι με υψηλά προσόντα έχουν ήδη διαλέξει το δρόμο της μετανάστευσης παρόλο που -όπως ειπώθηκε- «αγαπάνε τη πατρίδα τους και θέλουν να προσφέρουν στο τόπο τους».

Οι περικοπές μισθών και ονείρων

Οι μισθοί και οι συντάξεις περικόπτονται, οι λογαριασμοί των ΔΕΚΟ καθώς και το πετρέλαιο αυξάνονται, τα δάνεια δεν εξυπηρετούνται, οι τιμές στα βασικά αγαθά, στη  καλύτερη περίπτωση παραμένουν σταθερές και τα ενοίκια παρά τη μείωση τους, παραμένουν ένα σημαντικό βάρος για τον οικογενειακό προϋπολογισμό. Τα εισοδήματα δεν επαρκούν «και αν μείνεις άνεργος μπορεί να σου κόψουν και το ρεύμα» και αν σκεφτούμε ότι υπάρχουν και οικογένειες που δεν έχουν κανένα να δουλεύει. Αυτή  την εικόνα μας περιέγραψαν οι πληροφορητές μας που ανήκουν στα μικροαστικά κοινωνικά στρώματα.

Διαπιστώνεται όμως και μια εξίσωση προς τα κάτω η οποία δεν αφορά μόνο τους μισθωτούς και συνταξιούχους αλλά και τους  εύπορους, τα μεσαία στρώματα, που μέχρι πρόσφατα ζούσαν με άνεση.

Έχω μια σύνταξη…. και δεν μπορώ να πουλήσω απολύτως τίποτα, [έχει γκαλερί τέχνης]. Έχω μόνο ένα χιλιάρικο το μήνα. Αδύνατο να ζήσεις με ένα χιλιάρικο το μήνα κι σε σπίτι 500 τετραγωνικά.

Συνέντευξη της Έ.Π., 8 Ιουλίου 2013

Η ακίνητη περιουσία είναι, μάλλον, βάρος παρά προνόμιο. Στην Κυψέλη «έχουνε κλείσει πάρα πολλά μαγαζιά, πάρα πολλά» και έχει πολλά άδεια διαμερίσματα που δεν πουλιούνται ούτε νοικιάζονται, αλλά και στη περίπτωση που βρεθεί αγοραστής «η τιμή που θα πουλήσεις πια …  είναι ξεφτίλα. Δηλαδή αυτά που έχεις σαν περιουσία ξανεμίζονται».

 

Ο εργαζόμενος πλέον δεν έχει όπλα … δεν μπορεί να αμυνθεί του στερήσανε όλα τα όπλα, όλη την άμυνα και τώρα απλώς εφαρμόζουν πάνω του νέα μέτρα στα οποία δεν μπορεί να αντιδράσει, όταν ο άλλος έχει φτάσει στο χείλος του γκρεμού και είναι και, πως θα θυσιάσει ένα μεροκάματο για να κατέβει σε μια απεργία; Το σκέφτεται, όταν απειλείται ας πούμε αν θα έχει δουλειά αύριο, την απεργία θα σκεφτεί; Ή να διασφαλίσει το μεροκάματο του; άρα λοιπόν τι έγινε, μας αφοπλίσανε και γυμνούς όπως είμαστε μας βαράνε, δεν μπορείς να κάνεις τίποτε…

Συνέντευξη του Α.Π., 4 Μαρτίου 2013

Και στο επίπεδο των σωματικών πληγών….

Απ’ ότι μου έλεγαν φίλες μου που δούλευαν σε νοσοκομεία, γιατρίνες και τα λοιπά, μου έλεγαν, δεν μπορείς να φανταστείς, ξαναβλέπουμε ανθρώπους χωρίς δόντια, που αυτό το είχαμε εε, μας είχε φύγει από το μυαλό ας πούμε δεν το σκεφτόμασταν καν…

Συνέντευξη της Λ.Χ., 24 Απριλίου 2013

Μας ξεδοντιάσανε, μας αφοπλίσανε και γυμνούς όπως είμαστε μας βαράνε, κυριολεκτικά και μεταφορικά, συνοψίζει το βίωμα της πλειοψηφίας των ανθρώπων στις μέρες μας.

Η υγεία

Σχετικά με την υγεία διαπιστώνουμε προσδέσεις σε ατομικές λύσεις που προϋποθέτουν την αμφίπλευρη προσαρμοστικότητα γιατρού – ασθενούς με σκοπό να ξεπεράσουν τις δυσλειτουργίες του συστήματος υγείας.  Από τις μαρτυρίες προκύπτει ότι πολλοί  γιατροί έχουν μειώσει τις αμοιβές τους. Σε μια άλλη περίπτωση έγινε συμφωνία ο ασθενής να δίνει στο φυσιοθεραπευτή του ένα μικρό ποσό το μήνα για να συνεχίσει τη θεραπεία την οποία δεν θα του κάλυπτε το Ασφαλιστικό του Ταμείο. Κοινή είναι επίσης η διαπίστωση ότι το τελευταίο πράγμα που φτιάχνουν οι άνθρωποι είναι τα δόντια τους.

Σε ένα άλλο επίπεδο, τονίζεται η εκτίμηση για την αξία της Δημόσιας Υγείας και όσων την υπηρετούν. Παρά τη δραματική κατάσταση που επικρατεί στα Νοσοκομεία, με την έλλειψη νοσηλευτικού προσωπικού και υλικού, μας αναφέρθηκε «ότι οι γιατροί κάνουνε απίστευτη προσπάθεια, οι άνθρωποι, μέσα εκεί, βοηθάνε πάρα πολύ κόσμο». Όπως παντού βέβαια εξαρτάται και από το που θα πέσεις, φακελάκια συνεχίζουν να υπάρχουν.

Σε όσους εμπλέκονται στην έρευνα αυτή, κοινή είναι η παρατήρηση για την αύξηση της τοξικοεξάρτησης,  καθώς  είναι αρκετά συνηθισμένη  η εικόνα ανθρώπων που κάνουν χρήση στο κέντρο της πόλης οποιαδήποτε ώρα  της ημέρας. Η κρίση ευνοεί ή και παρέχει τις κατάλληλες κοινωνικές συνθήκες για τη συνάντηση, ατόμων με ευάλωτη προσωπικότητα, με τις ουσίες. Και τι ουσίες!  Ουσίες  κατασκευασμένες σε αυτοσχέδια  εργαστήρια θανάτου από φθηνά χημικά υλικά «με αποτέλεσμα οι ναρκομανείς να πεθαίνουν πλέον σαν τις μύγες..». Και η πολιτεία την ίδια στιγμή να περιστέλλει  επικίνδυνα τα δημόσια  κέντρα πρόληψης και απεξάρτησης.

Το βιοτικό επίπεδο: τροφή και στέγη

Η κρίση έριξε το βιοτικό επίπεδο της πλειοψηφίας του κοινωνικού σώματος και γενικότερα  συνεπέφερε την πολύπλευρη  υποβάθμιση του ατομικού και κοινωνικού βίου. «Η μείωση του μισθού μου έγινε τόσο έντονη….. που αρχίζω να βλέπω…. Ότι από δω και πέρα θα πρέπει να περιορίσω τα πάντα».

Όσον αφορά την τροφή, οι μαρτυρίες των πληροφορητών μας δεν περιγράφουν ακραίες εμπειρίες, δηλαδή,  ψάξιμο στα σκουπίδια, καταφυγή στα συσσίτια. Γίνονται όμως πιο προσεκτικοί στις αγορές τους από το super market. Επίσης, περιγράφουν ευέλικτες στάσεις, όπως για παράδειγμα, αυτή ενός εργαζομένου σε εστιατόριο ο οποίος, τελειώνοντας τη δουλειά του, έχει τη δυνατότητα να πάρει μαζί του  φαγητό, καθώς και αυτή του Πέτρου, ο οποίος έχει φτιάξει λαχανόκηπο στη βεράντα του.

Αναφορικά με τη στέγη επιλέγεται, συχνά, η αναγκαστική έως και προβληματική συμβίωση με άτομα του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος. «Οι νέοι φτάνουν 35 χρονών, 37, και μένουνε με τους γονείς, το οποίο σημαίνει ότι έχουνε μειωμένη ανεξαρτησία στα πάντα».  Οι ηλικιωμένοι επιστρέφουν στα παιδιά τους,  ενισχύοντας έτσι με τη σύνταξη τους το οικογενειακό εισόδημα. Η συγκατοίκηση  είναι μία ακόμη επιλογή, κυρίως μεταξύ των νέων, έτσι ώστε να μοιράζονται τα έξοδα. Έγινε επίσης λόγος για την απόφαση να μην  αγοράσουν  πετρέλαιο θέρμανσης και να βρούν άλλους τρόπους να ζεσταθούν. Χαρακτηριστικά ειπώθηκε: «έβαλα όλα μου τα ορειβατικά ρούχα και κυκλοφορούσα».

Σχεδόν όλοι οι πληροφορητές αναφέρουν μεγάλες μειώσεις στη αγορά καταναλωτικών αγαθών, παρότι ισχυρίσθηκαν ότι ποτέ τους  δεν υπήρξαν ιδιαίτερα καταναλωτικοί τύποι.

Οι μετακινήσεις

Οι περισσότεροι, έχουν περιορίσει τις εξόδους τους.  Κάποιοι περπατάνε περισσότερο  ή και δεν πληρώνουν πάντα το εισιτήριο. Τους νέους τους θλίβει το γεγονός ότι δεν μπορούν να βγουν για μια βόλτα,  καθώς υποστηρίζουν πως «δεν έχουν λεφτά». Πάντως, περισσότερο τους ρίχνει ψυχολογικά το ότι δεν βλέπουν καμία προοπτική. Ένας  μεσήλικας  αναφέρει ότι τώρα θα έπρεπε να απολαμβάνει τους κόπους μιάς ζωής, κάτι που δεν θα γίνει. Και μία ηλικιωμένη μας λέει: «βέβαια… βεβαίως έχω περιορίσει τις εξόδους μου και είναι αμαρτία γιατί είμαι 80 χρονών και πρέπει που και που να βγαίνω».

Μια μητέρα μας ανέφερε πως θα ήθελε να πηγαίνει να βλέπει τα παιδιά της που ζουν στο εξωτερικό πιο συχνά, και δεν μπορεί.  «Ας είναι καλά και το skype, μιλάμε και από το skype» είπε χαρακτηριστικά..

Η κοινωνική πρόνοια και οι Χρυσαυγίτες

Μία ξεχωριστή διάσταση προσλαμβάνει ο ευτελισμός της προσωπικότητας, η απαξίωση της ανθρώπινης ζωής όπως αυτή  εξεικονίζεται στο δημόσιο χώρο και βιώνεται με απέραντη συμπόνια: «οι άνθρωποι που σου ζητάνε χρήματα στο δρόμο είναι μόνιμο πρόβλημα, μόνιμο  και δεν ξέρεις τι να κάνεις, δηλαδή, είναι πόνος ψυχής πολύ μεγάλος».

Σε ένα άλλο πεδίο, οι  πληροφορητές έχουν πλήρη επίγνωση της ολιγωρίας του κράτους  και δεν διστάζουν να στηλιτευόσουν την παντελή του απουσία από τις ανάγκες των ανθρώπων και της κοινωνίας. Στην ανυπαρξία του αυτή –υποστηρίζουν- πως οφείλεται και η εξάπλωση των χρυσαυγητών «που παρουσιάζουν τους εαυτούς τους σαν να είναι σωτήρες».

Το κράτος μπορούν να υποκαταστήσουν  οι κοινωνικοί θεσμοί και επί μέρους η ίδια η ανθρώπινη πράξη. Με  άλλα λόγια η έμπρακτη εκδήλωση της ανθρωπιάς. Άκρως χαρακτηριστικό είναι το ακόλουθο σκηνικό:

Ήτανε μια ομάδα νεαρών και τρέχανε και … έχουν έναν αλλοδαπό δεν ξέρω τι ήταν, Πακιστανός ;… τον έχουνε βάλει κάτω και τον χτυπάνε αλύπητα, αλύπητα με ξύλα και με κλωτσιές στο κεφάλι, αυτός έχει πέσει κάτω.. εκεί μπροστά μας έγινε το περιστατικό …κι έχουμε μείνει έτσι σαστισμένοι, λοιπόν βάζω εγώ μια φωνή «Ρεεεεε τι κάνετε κεί ;» και με το που βάζω γω τη φωνή κααπ, κολώνουν αυτοί. Σταματάνε… Ήρθε ένα ασθενοφόρο και τον πήρε αυτόν γιατί ήτανε σε κακή κατάσταση. Ειδοποιήσανε… και μου λέει ο κουμπάρος μου.. «Του έσωσες τη ζωή τελικά», δηλαδή αν δεν μίλαγα μπορεί και να τον σκοτώνανε…

Συνέντευξη του Α.Π., 4 Μαρτίου 2013

Κινδυνεύουν και τα όνειρα;

Οι νέοι σήμερα μπορούν να ονειρεύονται;  Μπορούν να κάνουν σχέδια για το μέλλον;  Ένα ερώτημα που βρίσκεται στα χείλη των ανθρώπων κάθε ηλικίας.

Μία εξηντάχρονη μητέρα αναρωτιέται: «Οι νέοι άνθρωποι πλέον δεν μπορούν να κάνουν οικογένεια. Πως θα την κάνουν; Με τι λεφτά; Τι θα τρώνε; Τι παιδιά θα κάνουν; Δεν ξέρουν αν θα’ χουν εργασία και που θα’ χουν εργασία». Μία νέα, άνεργη, διαπιστώνει ότι το κύριο μέλημα των ανθρώπων σήμερα είναι να μπορέσουν να εξασφαλίσουν ένα εισόδημα για να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα το προσωπικό κόστος, όπως ο χρόνος που θα τους απομένει για την προσωπική τους ζωή.

Ένας νέος που σήμερα εργάζεται, θα ήθελε να κάνει ένα παιδί, αλλά το σκέφτεται: «ξέρω αν αύριο θάχω δουλειά;».

Εγώ που έχω τώρα μια βαρκούλα και μπορώ να την πηγαίνω με το πανάκι χωρίς να ξοδεύω τίποτα ούτε από τους πόρους τους δικούς μου ούτε των αλλονών έτσι;  …είναι μια ανέξοδη απόλαυση, ε άμα μου βάλεις εσύ τώρα φόρο πολυτελείας γι αυτό και με αναγκάσεις να μην το έχω ;…για μένα είναι μία χαρά χωρίς να ξοδεύω τίποτε.

Συνέντευξη του Α.Π., 4 Μαρτίου 2013

Οι διαπροσωπικές σχέσεις

Οι άνθρωποι στέκουν αμήχανοι μπροστά σ΄ αυτό  που ζουν και απροετοίμαστοι μπροστά σ’ αυτό που έρχεται.

Στο επίπεδο των οικογενειακών σχέσεων οι πληροφορητές, μας λένε ότι δεν έχει αλλάξει κάτι ιδιαίτερα. Δεν έχουμε αρκετές πληροφορίες, ίσως γιατί οι άνθρωποι δεν μιλάνε εύκολα για τα προσωπικά τους. Μέσα από τον λόγο τους διαπιστώσαμε το νοιάξιμο για τα άλλα μέλη της οικογένειας: «έχω έννοια για τους γονείς μου»  ή και «όλοι έχουν έννοια για τα παιδιά τους» και τέλος «έχω έναν αδελφό που με έχει όπα όπα».

Σχετικά με τις διαπροσωπικές σχέσεις, επίσης οι πληροφορίες μας είναι λιγοστές. Όμως άπαντες  συγκλίνουν στο ότι κάποιοι έχουν περιχαρακωθεί σε έναν ατομικισμό και κάποιοι άλλοι, λιγότεροι βέβαια, έχουν  ανοιχθεί στο συνάνθρωπο. Πάντως, ένα είναι βέβαιο: ότι οι σχέσεις ή έχουν συσφιχθεί ή έχουν διαλυθεί. Σε καμία περίπτωση δεν έχουν  παραμείνει αμετάβλητες.

Τα συναισθήματα: ο φόβος και ο θυμός

Ο θυμός, που ήταν το κυρίαρχο συναίσθημα  κατά την εναρκτήρια φάση της κρίσης, τώρα έχει κοπάσει. Οι άνθρωποι τώρα συνειδητοποιούν τι σημαίνει κρίση. Και τώρα, στην παρούσα φάση, ο φόβος,  η αβεβαιότητα, η ανασφάλεια είναι τα κυρίαρχα συναισθήματα: «κλειδώνονται περισσότερο οι άνθρωποι», κυριολεκτικά και μεταφορικά.

Το παρόν επισφαλές και το μέλλον αβέβαιο «τι θα γίνει την άλλη μέρα, δεν ξέρεις από πού θα σούρθει».

Απαισιοδοξία και  κατήφεια «διάθεση δεν έχεις για πολλά πράγματα, Γελάνε οι άνθρωποι πολύ λιγότερο. Είναι πάρα πολύ πιο κατσούφηδες. Οι αλλαγές επήλθαν απότομα και με βία, και αυτό «είναι που οδηγεί τον κόσμο ξαφνικά να πηγαίνει στο μπαλκόνι και να πηδάει».

Η αντίσταση στο φόβο ή πως θεραπεύονται οι πληγές στις οποίες προαναφερθήκαμε. Εκτός από τις γνωστές πρακτικές πχ. συλλογικές δράσεις και τα λοιπά παρόμοια, το χιούμορ ίσως να είναι ένας επίσης καλός σύμμαχος. Μας το περιγράφει απολαυστικά  μία 80χρονη, εξαιρετική, κυρία.

Δεν φοβήθηκα καθόλου, μου φερθήκανε πολύ ωραία και μου σηκώσανε όλο το σπίτι.. Ακόμη κι αυτούς τους δύο που είχα και με κλέβανε με τις κουκούλες, ο ένας, με είχαν μες το μπάνιο … του λέω «Άκου να δεις, άντε φέρε μου τα τσιγάρα μου να καπνίσω», «Που είναι ;» του λέω «Εκεί στο παράθυρο θα τα βρεις». Μου τα φέρνει «Τασάκι μου φέρες;» του λέω. Γύρευε το τασάκι (γελάει), μου ανάβει το τσιγάρο. Μετά από λίγο του λέω «Δίψασα, άντε φέρε μου ένα ποτήρι νερό». Πήγε μου ‘φερε.

Μετά ο πιο μεγάλος, γιατί για μένα ήταν τέσσερεις, γιατί αυτοί που είχαν κλέψει το κάτω σπίτι ήταν τακτικοί, αυτοί που κλέβαν το πάνω σπίτι ήταν ακατάστατοι.

Κάποια στιγμή αυτός με έβγαλε κάτω στο δωμάτιο μου και μου λέει «Αυτά είναι ακριβά;». Έχω εικόνες στον τοίχο. «Πολύ» του λέω, «αλλά δεν μπορείς να τα πουλήσεις». «Γιατί;», «Γιατί -του λέω-αυτά υπάρχουν φωτογραφία-φωτογραφία στο Υπουργείο και δεν θα μπορείς να τα πουλήσεις». Και ξαφνικά γυρίζω και τα βλέπω όλα χάμω και του βάζω τις φωνές, του λέω «Τι πράγματα είναι αυτά! Γιατί ήταν ανάγκη να τα πετάτε χάμω;  Που είναι αυτό το κόκκινο κουτί που είχα;» κι έτρεξε, (γελάει δυνατά) να μου φέρει το κουτί….

Όταν φύγανε  και κατάλαβα πως φύγανε, βγήκα, κάθισα, άναψα ένα τσιγάρο, και λέω τώρα ποιόν να πάρω τηλέφωνο;

Συνέντευξη της Έ.Π., 8 Ιουλίου 2013

Το «παρακάτω»

Το «παρακάτω» έχει δύο διαστάσεις: μία ατομική και μία κοινωνική.

«Η φυγή προς τα εμπρός»

Στις ατομικές προοπτικές μπορούμε να εντάξουμε, ως μια από τις στρατηγικές επιβίωσης, το «φευγιό». Ισχύει για αυτούς που διανύουν τη δεκαετία των είκοσι, των τριάντα, των σαράντα αλλά και των πενήντα, ακόμα και εάν δρουν μέσα σε συλλογικότητες. Λειτουργεί και ως μια ψευδαίσθηση, ένα όραμα μη πρακτικά εφικτό, μία φυγή προς τα εμπρός (όπως την περιέγραψε ο Σκαρίμπας), όταν κάποιος δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα, τη βία που αισθάνεται –ληστεία ονομάζει ένας τη φορολογία στην ακίνητη περιουσία- όταν του παίρνουν όσα απόκτησαν με κόπους οι γονείς του και ο ίδιος. Θέλει να φύγει για να μπορέσει να τα σώσει. Να δουλέψει ακόμα και σε μια εξέδρα πετρελαίου, γιατί εδώ  δεν του δίνεται η δυνατότητα να κάνει κάτι δικό του.

Η ελληνική επαρχία ή τα νησιά –για όσους ζουν σχεδόν στο κέντρο της πόλης- θεωρείται ότι παρέχει πιο ανθρώπινους ρυθμούς ζωής. Ωστόσο τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά, θα καταλήξει κάποιος. Η φυγή στο εξωτερικό μοιάζει πιο δύσκολη, κυρίως για όσους δεν έχουν ανάλογα δίκτυα ή εμπειρία. Ένας που την προσπάθησε, απέτυχε και επέστρεψε.

Οι ‘διαφυγές’ του κοινωνικού σώματος

Στο κοινωνικό επίπεδο οι επιπτώσεις της κρίσης ήταν επίσης σημαντικές. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι κατανοούν –περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά- ότι το προσωπικό τους μέλλον εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το συλλογικό. Γενική είναι η διαπίστωση ότι οι άνθρωποι μοιράζονται προσωπικές έγνοιες ακόμα και με αγνώστους. Δύο ήταν οι αλλαγές εξαιτίας της κρίσης μου είπε μία γυναίκα: οι καταστηματάρχες έγιναν πιο ευγενικοί και σε εξυπηρετούν καλύτερα και οι άνθρωποι μιλάνε περισσότερο μεταξύ τους.

Επιπλέον, όσο οι δομές του κράτους πρόνοιας καταρρέουν οι άνθρωποι αισθάνονται την ανάγκη να συμπτύξουν τις σχέσεις τους. Για κάποιους αποτελεί πολιτική επιλογή για άλλους ανάγκη. Τα όρια όμως είναι ρευστά. Η πολιτική επιλογή καλύπτει και προσωπικές ανάγκες. Η συλλογική δράση θεωρείται και ως ένα φάρμακο ή ως αντικατάσταση των ψυχοφαρμάκων που θα έπαιρναν εάν δεν είχαν αυτές τις δραστηριότητες.

Στην Κυψέλη η δομή αλληλεγγύης λέγεται Μυρμήγκι. Η δουλειά είναι εθελοντική, κανείς δεν παίρνει και δεν δίνει λεφτά και μια φορά την εβδομάδα γίνεται συνέλευση, στην οποία υπάρχει ισοψηφία. Το Μυρμήγκι οργανώνει κατά διαστήματα στην πλατεία της Κυψέλης αγορά χωρίς μεσάζοντες με πολλά και καλής ποιότητας προϊόντα. Ένα μέρος των κερδών δίνονται και σε όσους μοιράζει τρόφιμα. Συνήθως όμως αυτά τα βρίσκει από σταθερές δωρεές κάποιων αλλά και με εξορμήσεις στα σούπερ μάρκετ, όχι μόνο από τους καταστηματάρχες αλλά και από αυτούς που έχουν πάει για ψώνια.

Και ξαφνικά αρχίζουν πάλι οι κουβέντες. Και μπορείς να τους πεις και δυο πράγματα περισσότερα. Όχι πολιτικά. Όχι πολιτικά. Δύο γενικές κουβέντες. Δύο. Να ξαναγίνουμε λίγο περισσότερο φίλοι. Όπως ήμασταν, όταν ήμασταν παιδιά, ήμασταν μια παρέα.

Συνέντευξη του Ι.Π., 21^η Απριλίου 2013

Η σύνδεση με τη γειτονιά λειτουργεί λυτρωτικά για τα προσωπικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν εξαιτίας της κρίσης. Επιπλέον γνωρίζουν καινούριους ανθρώπους. Στους παιδικούς φίλους προστίθενται και οι μετανάστες, που όταν χάνουν τη δουλειά τους συνήθως μένουν και άστεγοι. Αντιμετωπίζουν περισσότερα προβλήματα γιατί βρίσκονται σε μια ξένη χώρα και ακόμα περισσότερα όσοι δεν έχουν καλά οργανωμένες εθνοτικές κοινότητες.

Σε συνεργασία με το Μυρμήγκι βρίσκεται και η Κίνηση Κατοίκων Έκτου διαμερίσματος που καλύπτει όμως μια ευρύτερη περιοχή. Αξίζει να σημειώσουμε, το παράδοξο, ότι στην Κυψέλη της κρίσης άνοιξαν  δύο πολυχώροι τέχνης: το Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων και η Αλεξάνδρεια. Ένα άλλο «αδιανόητο» -ακόμα και για μερικούς μήνες πριν- είναι ότι άρχισε να λειτουργεί μια συνεργασία ανάμεσα στο Μυρμήγκι και τους πολυχώρους τέχνης: σε κάποιες παραστάσεις τα εισιτήρια είναι τρόφιμα. Αυτή την τακτική τη χρησιμοποιούσαν και στην κατοχή, στο θέατρο του Βουνού, στην Ελεύθερη Ελλάδα. Ο πολιτισμός αποτελεί ζητούμενο και για την Κίνηση Κατοίκων, η οποία οργανώνει εκδηλώσεις αλλά προωθεί και βιβλία στις σχολικές βιβλιοθήκες της περιοχής. Ο κόσμος που εμπλέκεται σε όλα αυτά δεν συνιστά την πλειονότητα των κατοίκων, αλλά είναι ενεργός και γι αυτό υπολογίσιμος. «Βέβαια δεν είναι αυτό, τον κόσμο που θα θέλαμε, αλλά αυτά κατακτιούνται δεν γίνονται από τη μια στιγμή στην άλλη» μας εξήγησε ένας οργανωμένος.

Οι προοπτικές

Η διαπίστωση ότι «καταρρέουν τα πάντα», ότι «η κατάσταση είναι απελπιστική», ότι «θα συνθλιβούμε σιγά σιγά», ότι «Το σύστημα αυτό οδεύει σε πλήρη αφανισμό» και ότι δεν υπάρχει  κανενός είδους προοπτική είναι γενική. Η κυρία Νίνα, 90χρονη, που έχει ζήσει και την κατοχή πιστεύει ότι τώρα «Είναι χειρότερα γιατί δεν υπάρχει ορίζοντας, φως», γιατί τότε υπολόγιζαν από τα πολεμικά ανακοινωθέντα το τέλος του πολέμου. Κάποιος μας μίλησε για νέο πόλεμο.

Δεν μπορώ να φανταστώ πότε θα τελειώσει αυτή η ιστορία. Δεν ξέρω!

[Λες ότι μπορεί νάχουμε κακά ξεμπερδέματα;]

Μπορεί. [σιωπή] Εγώ πιστεύω ότι όλα αυτά τελειώνουνε με ένα καλό πόλεμο.

Συνέντευξη του Ν.Σ., 17/3/2013

Η πιο αισιόδοξη προοπτική που ακούσαμε είναι ότι δεν πρόκειται να γίνει και η συντέλεια του κόσμου. Κάποτε η κρίση θα περάσει «θα γίνει ότι είναι να γίνει, δεν ξέρω που θα φτάσουμε, τι συνέπειες μπορεί να έχει …αλλά κάποια στιγμή θα ανέβουμε πάλι».

Για το τι πρέπει να κάνουμε για να αποφύγουμε τα χειρότερα δεν υπάρχει σαφής απάντηση. Όλοι πάντως πιστεύουν ότι αυτό που θα πρέπει να γίνει θα πρέπει να είναι «κάτι μαζικό και πολύ πολύ δυναμικό». Ένα μέλος του ΣΥΡΙΖΑ μας είπε δεν νιώθει επαναπαυμένος ακόμα και με την εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ. Το σκεπτικό του ήταν ότι η κρίση «Είναι πάρα πολύ βαθιά» και η απάντηση σε αυτήν δεν μπορεί παρά να είναι «τελείως καινούργια πράγματα. Λιγότερο ή περισσότερο ριζοσπαστικά, αλλά, πάντως, τελείως καινούργια πράγματα» και στο επίπεδο των οραμάτων «ένα πλαίσιο νέων αξιών». Η ανάγκη για κάτι μαζικό, δυναμικό και νέο για κάποιους σήμαινε και το «ν’ αποφασίσει ο κόσμος σε μαζική κλίμακα ν’ αφήσει αυτή την ανάθεση, και να κινητοποιηθεί ο ίδιος» ώστε να μπορεί «να ελέγχει και να παρεμβαίνει συνεχώς».

Ένα μέλος του αντιεξουσιαστικού χώρου προχώρησε και στην αυτοκριτική της αριστεράς. Διαπιστώνει ότι «εμείς» δεν έχουμε να προτείνουμε «Κάτι το διαφορετικό» για το μετά, για το παρακάτω. Θεωρεί ότι «το κίνημα δεν έχει καταλάβει ή δεν έχει δώσει τις σωστές απαντήσεις», «δεν έχει ακόμα βρει, τι ακριβώς θέλει να είναι το μετά» ώστε να πείσει τον κόσμο. Και δεν είναι ο μόνος.

Είναι γενική η κρίση, είμαστε σ’ ένα σημείο δηλαδή που δεν μπορείς να πεις θα κάνεις μικρές διορθώσεις. Ή πρέπει να κάνεις μεγάλες στροφές ή θα βυθιστείς στο βάλτο….

Συνέντευξη της Λ.Χ., 24/4/2013